Het feestseizoen is weer in aantocht! Met Sint in het land, worden lootjes getrokken, verlanglijstjes geschreven en schoentjes gezet. Intussen worden ook alvast gourmetstellen afgestoft, en kerstdiners en nieuwjaarsborrels gepland. Met nog een golf aan verjaardagen erbij, vraagt deze tijd om cadeautjes. Heel veel cadeautjes. Een traditie waar ik graag even aan wil morrelen.
We kopen teveel spullen. Echt. Een Nederlander met gemiddeld eet-, rij-, vlieg-, stook- en consumptiegedrag maakt met het kopen van spullen verreweg de grootste impact op het milieu. Meer dan met vlees eten of auto rijden. Dat zou zelfs voor mij als weinig-koper gelden, ware het niet dat ik bovengemiddeld veel gevlogen heb. We moeten dus drastisch minder spullen in huis halen dan we gewend zijn. Cadeautjes vormen hierbij een groot struikelblok waar we best wel eens even stil mogen staan, want ze bestaan nog bijna altijd uit spullen, waaronder ook vele rommeltjes en hebbedingetjes uit verre landen. En deze zorgen dus voor een onnodig grote impact.
We geven en krijgen cadeautjes met Sinterklaas, cadeautjes met kerst, cadeautjes met verjaardagen, cadeautjes bij geboorte of verhuizing en cadeautjes omdat we elkaar lief vinden. Het zijn stevig ingebakken tradities in Nederland. En tradities mag je natuurlijk nooit aankomen, maar toch, met gevaar voor eigen leven wil ik er graag een beetje aan morrelen, want het kan namelijk ook anders.
Minder cadeaus
Vooral veel kinderen worden overladen met belachelijke hoeveelheden spullen. Met Sinterklaas, met kerst, met verjaardagen, voor hun rapport of omdat het vakantie is, omdat de kinderen zo schattig zijn, omdat de cadeaus zo schattig zijn, omdat opa en oma zo van verwennen houden enzovoorts en zo verder. Het kopen van cadeautjes voor kinderen lijkt altijd geoorloofd te zijn. Bij verjaardagen is het zeker not done om niets mee te nemen. Speelgoed geven is niet verkeerd, teveel speelgoed waarschijnlijk wel.
Want wat is nou werkelijk de toegevoegde waarde van een overdosis speelgoed? Cadeautjes zijn veel bijzonderder als ze zeldzaam zijn. Alleen met je verjaardag en alleen met kerst óf Sinterklaas bijvoorbeeld. Hoewel ik zelf vroeger ook best verwend ben met cadeautjes, moest ik wel geduldig wachten tot mijn verjaardag. Als dingen heel lang op je verlanglijstje staan, zie je bovendien vanzelf wat je echt graag wil hebben en wat eigenlijk alleen een impuls was. Probeer cadeaus uit te zoeken die lang leuk blijven, want hoeveel speelgoed ligt binnen een jaar alweer ongebruikt in een hoekje?
Doe-cadeaus
Je kan iemand natuurlijk nog steeds verwennen met een cadeau zonder hiervoor spullen te kopen. Zo kun je iemand trakteren op een etentje, een dagje uit of een weekendje weg. Organiseer een high tea, geef een gitaarles of biedt jezelf aan als schoonmaker. Ga naar het theater, naar de bioscoop of een concert. Ga samen naar een workshop, huur een bootje, zet een speurtocht uit of ga kamperen. Ga karten, lasergamen, minigolfen of schaatsen. Kinderen, groot en klein, kun je meenemen naar een speeltuin, pretpark, bowlingbaan of zwembad. Bedenk wat je zelf leuk vindt om te doen en of de ontvanger van het cadeau dat ook zou vinden. Ideeën te over! Bovendien schijnen we ook nog eens veel gelukkiger te worden van ervaringen dan van spullen.
Verlanglijst
Toch spullen geven als cadeau? Het is dan niet echt een verrassing meer, maar als iemand heel graag iets wil hebben geef ik liever iets van zijn verlanglijstje dan iets anders. Het gaat waarschijnlijk om iets wat die persoon anders later alsnog gekocht zou hebben, omdat hij het zo graag wil hebben en om diezelfde reden zal hij er sowieso blij mee zijn. Als het cadeau het toelaat hoef je het misschien niet eens nieuw te kopen, maar kun je het tweedehands kopen of misschien zelfs zelf maken.
Kies anders zoveel mogelijk voor iets wat duurzaam is, zowel in gebruiksduur als voor het milieu. Als het daardoor buiten je budget valt, kun je altijd nog iemand anders vragen om het samen te geven. In het geval van verzorgingsproducten kun je erop letten dat er geen microplastics in zitten.
Tweedehands spullen
Specifieke spellen en boeken kocht ik ooit tweedehands op Marktplaats, omdat het nieuw niet verkrijgbaar was of veel duurder was, maar voor dat soort producten maakt het eigenlijk helemaal niet uit als het al eens gebruikt is. Behalve Marktplaats is de kringloop een goede plek om op cadeaujacht te gaan. Laatst zag ik daar bijvoorbeeld nog een mooie houten speelgoedauto voor een paar euro. Hartstikke leuk, van goede kwaliteit en zo kun je ook nog wat van de vuilnisbelt redden. Wel moet je er waarschijnlijk niet op rekenen dat je iets heel specifieks zal gaan vinden.
Een andere handige manier om tweedehands spullen te vinden, ruilen en weg te geven is via Facebook. Er zijn verschillende weggeef-, ruil- en verkooppagina’s voor de stad en omgeving, maar er is er ook eentje voor mijn eigen wijkje. Die laatste is favoriet, want zo weet je meteen dat je heel makkelijk bij elkaar langs kan komen om de spullen zelf te zien, voordat je wat koopt. Via die pagina heb ik behoorlijk veel spullen en kleding weggeven en verkocht toen ik ging verhuizen en het is nu natuurlijk ook het ideale moment om speelgoed en andere cadeauwaardige spullen te verkopen voor de feestdagen. Cadeaus voor anderen en een zakcentje voor jezelf. Om cadeaus te vinden moet je net als bij de kringloop wel mazzel hebben met het aanbod, maar toen ik een oproep plaatste voor een specifiek spel mocht ik dat komen ruilen voor een zak appels. En ik heb meteen de buurt wat beter leren kennen.
Vlak voor Sinterklaas kun je ook nog cadeaus ruilen met Recycle Sint. Bezoek een evenement in de buurt of organiseer er zelf eentje. Goedkoop, gezellig en duurzaam. Geen zin in gedoe, maar wil je wel spullen weggeven? Breng het dan naar een weggeefwinkel.
Zelf iets maken
Het geven van zelfgemaakte tekeningen en ontbijt op bed zouden niet alleen voorbehouden hoeven zijn aan kinderen op vader- en moederdag. Bak een taart, neem hapjes mee naar het feestje of kook later een keer een uitgebreid diner. We hebben zelf net een nieuwe jaarvoorraad pompoenchutney en druivengelei gekregen. Maak een schilderijtje, boetseer of fotografeer. Timmer een tuinset, figuurzaag wat of versier een lampenkap. Maak een feestslinger, knutsel een masker of een piñata. Het leuke is dat je al deze dingen extra persoonlijk kan maken. Als je het cadeauseizoen letterlijk groen wil maken, kun je ook nog een nieuw plantje creëren uit een stekje en deze in een al dan niet versierd potje doen. Of een bosje bloemen plukken natuurlijk. Super hip, zo’n veldboeket!
Eten
Behalve zelf eten bereiden, wordt het ook vaak gewaardeerd als je een flesje wijn of chocolade geeft. Bij etenswaren kun je er eigenlijk altijd van op aan dat deze met plezier genuttigd zullen worden. Mocht je toch net de plank misgeslagen hebben, dan zitten er vast wel liefhebbers tussen de feestgasten. Over chocolade gesproken, met Sinterklaas voor de boeg is het goed om te weten dat Tony’s Chocolonely weer slaafvrije chocoladeletters verkoopt. Alle letters zijn verkrijgbaar in melkchocolade en de S is ook verkrijgbaar met marsepein of pepernoot. De pure chocolade wordt ook gegoten in de letter S met en zonder pepernoot en is overigens ook nog eens volledig veganistisch.
Geld
Geld geven als cadeau vind ik altijd een beetje ongemakkelijk. Bij spullen of een doe-cadeau zie je niet wat iets precies gekost heeft en bij geld moet je ineens concreet uitdrukken hoeveel je kan of wil besteden. Niet voor niets barsten de Viva- en FOK-forums van discussies over welke bedragen te geven bij verjaardagen en bruiloften. Ik geef alleen geld als iemand er specifiek om vraagt en dan is het meestal ook bestemd voor een speciale (grote) aankoop. Liever nog verzamel ik het geld dan met de gasten onderling om de daadwerkelijke wens te vervullen, maar ik kan me ook voorstellen dat je dure dingen graag zelf wil uitzoeken.
Van envelopjes krijg ik echt enorme jeuk, dus dat bestrijd ik altijd dapper met een creatiever alternatief. Voor een bruidspaar dat graag een schilderij wilde uitzoeken ter herinnering aan hun bruiloft, hebben we een visnet volgehangen met zelfgeknutselde visjes met daarin het geld verwerkt. Een collega kreeg voor haar promotie een aquarium gevuld met van geld en papier geknutselde planten, vissen en voornamelijk artistieke interpretaties van de microscopische algjes die zij onderzocht had. Door al het geld eerst in te zamelen en te verwerken in een cadeau kan ook niemand meer zien wie welk bedrag heeft bijgedragen.
Cadeaus afschaffen
Nu het gedeelte waar ik mijn leven ga wagen aan het bekritiseren van tradities. Ik voel de weerstand van sommige van jullie al door het scherm heen, maar ik wil toch even pleiten voor het afschaffen van cadeaus. In ieder geval voor het afschaffen bij álle gelegenheden. Natuurlijk vind ik het ook leuk om een plantje mee te nemen voor iemand zijn nieuwe huis of dat ene supertoepasselijke dingetje vast in te slaan voor een bijna-jarige, maar vaak zijn die cadeaus toch ook een beetje een ‘moetje’. Op het laatste moment nog snel de stad in duiken, meestal net geen idee hebben wat dat supertoepasselijke dingetje zou kunnen zijn en dan met een halfbakken cadeau en schaamrode wangetjes op het feestje verschijnen. Echt spontaan is het niet hè?
Na het opruimen van mijn inboedel, bleef ik achter met een aardig stapeltje spullen waarvan ik niet goed wist wat ik ermee moest. Dat waren bijna alleen maar cadeaus. Weggooien kon natuurlijk niet, want ik wilde niet ondankbaar zijn, doorgeven is niet netjes, maar bewaren wilde ik ze eigenlijk ook niet. Gelukkig is volgens opruimgoeroe Marie Kondo het doel van die cadeaus, uitsluitend het geven ervan. Aangezien de cadeaus al aan me gegeven waren, was hun functie volbracht. Fantastisch excuus voor mij om mijn schuldgevoel aan de kant te schuiven en me eindelijk te ontdoen van de cadeaus die ik niet langer om me heen wilde hebben, maar het deed me ook inzien dat ik van materiële cadeaus niet per se blij word.
Zelf wil ik liever geen cadeaus meer. Dat is geen ondankbaarheid, maar juist ultiem geluk omdat ik echt alles al heb wat mijn hartje begeert. Daarnaast vind ik het niet nodig dat mensen extra moeite moeten te doen als ze toch al naar mijn feestje komen en besparen we het milieu een beetje. Dat betekent uiteraard niet dat je je verjaardag niet meer belangrijk mag vinden. Laten we vooral nog feestjes vieren. Maar naast een gezellige avond, hoef ik niet meer en dat zeg ik echt niet uit beleefdheid. Maar die doe-cadeaus zijn toch hartstikke leuk? Ja, op zich wel, maar dan liever een keer spontaan, zomaar met vrienden uiteten of een dagje uit. Als ik iedereen om doe-cadeaus ga vragen, wordt het alsnog een geforceerde bedoening en glippen er wellicht toch weer spulletjes tussendoor.
Zelf geen cadeaus meer willen is één ding, maar ik begrijp als niet iedereen daar zo over denkt. Ik weet wel bij wie ik echt niet zonder cadeaus aan kan komen zetten en dan zal ik niet minder mijn best doen om iets passends te vinden. Veel mensen worden er heel blij van als ze verwend worden. Het is fijn als cadeaus zo gewaardeerd worden, maar ik vind het eigenlijk haast iets kinderachtigs hebben als mensen doen alsof hun verjaardag niet compleet is zonder cadeaus. Blijkbaar hebben we onszelf aangeleerd dat het hoort om cadeaus te krijgen en dat je niet geliefd bent als je geen cadeaus krijgt op je verjaardag. Dat merkte ik ook toen ik vorig jaar na mijn feestje ineens meer wijn in huis had dan ervoor. Bovendien meent niet iedereen het wanneer ze zeggen geen cadeaus te hoeven en vinden sommigen het erg leuk om iets voor iemand anders uit te zoeken. We vinden het over het algemeen in ieder geval nog behoorlijk lastig om met lege handen aan te komen, maar bij mij mag het echt!
Anders
Binnen een bepaalde vriendengroep is de laatste jaren een traditie ontstaan van het cadeau doen van geitenpaartjes, kippen en vishengels. Jouw cadeau gaat naar mensen die het beter kunnen gebruiken, want zoals Oxfam Novib het zelf al noemt, dit zijn ‘cadeaus voor iemand die alles al heeft’. Eigenlijk is het gewoon een veredelde, maar ook vrijblijvende, eenmalige donatie aan ontwikkelingshulp, maar ik vind het leuk. Waarschijnlijk kun je voor de meeste mensen wel een bepaald doel vinden waar ze zich enigszins mee verbonden voelen en namens hen een donatie doen.
Aangezien vorig jaar dus iedereen met flesjes wijn aan kwam zetten, is de uitnodiging voor mijn verjaardag dit jaar ook een beetje anders. Ik zeg wederom dat ik geen cadeaus wil. Om te voorkomen dat sommigen alsnog iets meenemen en anderen zich daar dan weer ongemakkelijk bij voelen, heb ik dit jaar een alternatief geboden voor wie het écht niet kan laten om iets te doen of te kopen. Geheel hippie-stijl vraag ik om iets te doen voor de wereld in plaats van voor mijzelf. Dit is in de breedste zin: doneren aan een zelfgekozen goed doel, boodschappen doen voor je buurvrouw of je eigen spaarrekening spekken. Kan me niet schelen of en wat er gedaan wordt. Maar als ze dan toch iets voor ‘mij’ willen doen, kunnen ze geheel volgens mijn overtuigingen overstappen naar een duurzame bank of energieleverancier of doneren aan TheCompensators* of Sandbag. Ja, je kan dit best wel zien als een vorm van chantage en dwangmatige verduurzaming, maar het is volledig vrijwillig. Als iedereen niets nieuws koopt, is mijn missie al geslaagd en als er maar eentje is die verdere actie onderneemt, zou dat een schitterend cadeautje zijn voor onze planeet. Dat laatste mag iedereen zelf bepalen, maar van dat eerste ben ik erg benieuwd of het gaat werken.